Lập dòng tiền theo 2 quan điểm

Lập dòng tiền theo 2 quan điểm





Posted on September 25, 2011 by Phuong Tran


Hai cách xây dựng dòng tiền là theo phương pháp trực tiếp và gián tiếp, và trên góc độ “tổng vốn đầu tư” và ”chủ đầu tư”.
Các nhà tài trợ vốn cho dự án như chủ đầu tư, các cổ đông, các bên góp
vốn, ngân hàng, Chính phủ đều quan tâm tới báo cáo dòng tiền của dự án
được lập trên góc độ của các nhà tài trợ khác nhau. Bài viết này đề cập
đến cách xây dựng dòng tiền theo phương pháp trực tiếp và gián tiếp, và
trên góc độ “tổng vốn đầu tư” và ”chủ đầu tư”.
Theo phương pháp trực tiếp, người lập dự án liệt kê các khoản thu, chi
bằng tiền dự kiến sẽ phát sinh trong từng giai đoạn để tính được dòng
tiền ròng trong suốt chu kỳ của dự án đầu tư. Theo phương pháp gián
tiếp, dòng tiền sau thuế được tính bằng cách lấy thu nhập ròng sau thuế
cộng lại khấu hao, và điều chỉnh tăng (giảm) tài sản và các khoản phải
trả đầu kỳ với cuối kỳ. Bên cạnh đó, dòng tiền được lập trên góc độ “chủ
đầu tư” chỉ phản ánh phần vốn mà chủ đầu tư thực sự bỏ ra thêm để thực
hiện dự án và những gì chủ đầu tư thu được thêm so với khi không có dự
án. Do vậy, trên góc độ “chủ đầu tư”, khoản vay là dòng tiền vào và
khoản trả nợ vay cùng với lãi là dòng tiền tiền ra; chi phí chìm không
được tính vào vốn đầu tư ban đầu của chủ đầu tư.
Cho tới nay, ở các báo cáo nghiên cứu khả thi, hầu hết báo cáo dòng tiền
được lập theo phương pháp gián tiếp và ngầm định rằng doanh thu (chi
phí) chính là dòng tiền vào (ra). Ngoài ra, phần lớn các báo cáo nghiên
cứu khả thi chỉ mới xây dựng dòng tiền trên góc độ “tổng vốn đầu tư” mà
chưa đứng đến góc độ “chủ đầu tư”. Do đó, phân tích tài chính chưa thể
hiện hiệu quả tài chính mang lại cho chủ đầu tư. Nên chăng các cơ quan
quản lý cần yêu cầu chủ đầu tư thiết lập báo cáo dòng tiền dự kiến theo
góc độ “chủ đầu tư” trong phân tích tài chính dự án đầu tư. Đồng thời
người lập dự án cần xác định rõ dòng tiền vào (ra) dự kiến chú không
ngầm định làm giảm tính chính xác của các chỉ tiêu hiệu quả tài chính.
Phân tích tài chính là một trong những nội dung cần nghiên cứu trong quá
trình soạn thảo dự án đầu tư. Phân tích tài chính là bước kế tiếp, tổng
hợp các số liệu đã dự tính trong các phần phân tích trước (phân tích
thị trường, phân tích kỹ thuật dự án đầu tư, phân tích nhu cầu lao
động). Nội dung của phân tích tài chính là xác định dự án cần bao nhiêu
vốn đầu tư, nhu cầu vốn đầu tư này được tài trợ từ những nguồn nào, lập
các bảng báo cáo tài chính dự kiến (bản cân đối tài sản dự kiến) và tính
các chỉ tiêu phản ánh hiệu quả tài chính của dự án đầu tư. Chính báo
cáo dòng tiền dự kiến cung cấp số liệu để tính toán các chỉ tiêu tài
chính của dự án như giá trị hiện tại thuần (NPV), hệ số hoàn vốn nội bộ
(IRR), hệ số hoàn vốn (NPV), hệ số hoàn vốn (RR), thời hạn thu hồi vốn
đầu tư (T), lợi ích/chi phí (B/C)… Nếu dự án gặp khó khăn trong việc tìm
được nguồn vốn tài trợ thích hợp, các chỉ tiêu hiệu quả tài chính ở
ngưỡng không chấp nhận được thì dự án cần phải điều chỉnh lại hay người
lập dự án phải xem xét lại các phần phân tích trước đó để có thể xây
dựng được báo cáo dòng tiền dự kiến đảm bảo tính khả thi về tài chính
cho dự án đầu tư. Do vậy, tất cả các nhà tài trợ vốn đầu tư cho dự án
(chủ đầu tư, các cổ đông, các bên góp vốn, ngân hàng, Chính phủ) đều căn
cứ vào kết quả của phân tích tài chính để đi đến kết luận có tài trợ
cho dự án hay không? Và để có thể thuyết phục được các nhà tài trợ thì
người lập dự án phải xây dựng được báo cáo dòng tiền trên góc độ của các
nhà tài trợ khác nhau nhằm phản ánh rõ ràng được dòng tiền của riêng
từng nhà tài trợ.
Có 2 phương pháp để xây dựng báo cáo dòng tiền dự kiến: phương pháp trực
tiếp và phương pháp gián tiếp. Như đã đề cập, người soạn thảo dự án
phải lập các báo cáo tài chính dự kiến bao gồm bảng cân đối tài sản, báo
cáo thu nhập, và báo cáo dòng tiền. Bảng cân đối tài sản cho biết giá
trị các tài sản và nguồn tài trợ cho các tài sản tại một thời điểm và
thông thường bảng cân đối tài sản được lập vào cuối các giai đoạn (cuối
tháng, cuối quý, cuối năm). Báo cáo thu nhập cho biết doanh thu đó trong
một giai đoạn, lãi (lỗ), thuế thu nhập và thu nhập ròng sau thuế của
giai đoạn đó. Trên cơ sở các thông tin của bảng cân đối tài sản và báo
cáo thu nhập, người soạn thảo dự án mới lập báo cáo dòng tiền nên nó
được lập sau bảng cân đối tài sản và báo cáo thu nhập. Khác với báo cáo
thu nhập, báo cáo dòng tiền cho biết các khoản thu và các khoản chi bằng
tiền. Do đó, giữa doanh thu và khoản thu bằng tiền (cũng như giữa chi
phí và khoản chi bằng tiền) có sự khác nhau và có mối quan hệ với nhau.
Chẳng hạn, khi bán sản phẩm dự án sản xuất cho khách hàng, khách hàng
chấp nhận mua hàng thì dự án có doanh thu. Và chỉ khi khách hàng thanh
toán ngay 100% giá mua thì doanh thu bằng với khoản thu, còn nếu khách
hàng chỉ thanh toán 70% giá mua và phần còn lại thanh toán sau thì khoản
thu chỉ bằng 70% doanh thu. Việc hiểu rõ sự khác biệt giữa các thuật
ngũ trên giúp cho việc xây dựng báo cáo dòng tiền theo cả 2 phương pháp
trực tiếp và gián tiếp được dễ dàng hơn. Theo phương pháp trực tiếp,
người lập sẽ liệt kê các khoản thu, chi bằng tiền dự kiến sẽ phát sinh
để tính dòng tiền ròng trong suốt chu kỳ của dự án đầu tư. Với phương
pháp trực tiếp, người lập dự án phải chỉ ra các khoản thu (chi) bằng
tiền của dự án gồm những khoản nào và bao nhiêu. Từ đó dòng tiền ròng
trong từng giai đoạn được xác định bằng cách lấy tổng các khoản thu trừ
đi tổng các khoản chi. Khác với phương pháp trực tiếp, phương pháp gián
tiếp lập báo cáo dòng tiền trên cơ sở số liệu của báo cáo thu nhập và
bảng cân đối tài sản. Người lập dự án xác định dòng tiền ròng của từng
giai đoạn không phải là hiệu số giữa khoản thu và khoản chi mà điều
chỉnh thu nhập ròng của báo cáo thu nhập. Với báo cáo dòng tiền được lập
theo phương pháp gián tiếp, dòng tiền được tính bằng cách lấy thu nhập
ròng sau thuế cộng lại khấu hao; và điều chỉnh tăng giảm tài sản và các
khoản phải trả đầu kỳ với cuối kỳ để xác định dòng tiền sau thuế. Chi
phí khấu hao không phải là khoản chi, do đó khi xác định dòng tiền theo
phương pháp trực tiếp không được trừ đi khấu hao. Ngược lại, theo phương
pháp gián tiếp, khi xác định thu nhập ròng đã trừ đi khoản chi phí khấu
hao nên khi điều chỉnh cần cộng lại chi phí khấu hao vào thu nhập ròng.
Do đó, nếu xác định dòng tiền theo phương pháp gián tiếp mà không cộng
lại chi phí khấu hao thì chúng ta đã trừ 2 lần khoản chi cho tài sản cố
định. Báo cáo dòng tiền dự kiến được lập theo 2 phương pháp cho kết quả
như nhau, nên tuỳ vào thói quen mà người soạn thảo dự án có thể lập theo
phương pháp nào cũng được.
Báo cáo dòng tiền dự kiến cũng được xây dựng theo 2 góc độ: góc độ “tổng
vốn đầu tư” và góc độ “chủ đầu tư”. Thứ nhất, dòng tiền được lập trên
góc độ “tổng vốn đầu tư” cho biết tổng vốn đầu tư của dự án là bao
nhiêu, các khoản thu và các khoản chi của toàn bộ dự án. Do đó, dòng
tiền lập trên góc độ “tổng vốn đầu tư” thể hiện tiềm lực tài chính của
toàn bộ dự án. Các bên tham gia góp vốn, ngân hàng và Chính phủ đều quan
tâm tới báo cáo dòng tiền được lập trên góc độ “tổng vốn đầu tư”. Thứ
hai, đứng trên góc độ “chủ đầu tư”, chủ đầu tư luôn quan tâm tới phần
vốn mà chủ đầu tư thực sự bỏ ra để thực hiện dự án và những gì họ thu
được thêm so với khi không có dự án. Khác với góc độ “tổng vốn đầu tư”,
chủ đầu tư coi vốn vay các tổ chức tài chính là dòng tiền vào hay khoản
thu và khoản trả nợ gốc và lãi là dòng tiền ra hay khoản chi. Với các dự
án mà chủ đầu tư bỏ hoàn toàn vốn thì dòng tiền lập trên góc độ “chủ
đầu tư” với dòng tiền lập trên góc độ “tổng vốn đầu tư” là một. Giả sự, 1
dự án có tổng vốn đầu tư là 2000 trong đó vay ngân hàng 40% tổng vốn
đầu tư. Trên góc độ “tổng vốn đầu tư”, thì chi phí đầu tư ban đầu là
2000, còn theo góc độ “chủ đầu tư” thì chi phí đầu tư ban đầu mà chủ đầu
tư bỏ ra là 2000 (100% – 40%) = 1200 do đó chủ đầu tư bỏ vốn ít hơn
những cũng chịu rủi ro nhiều hơn khi đi vay. Hơn nữa, nếu báo cáo dòng
tiền của dự án được lập trên góc độ “chủ đầu tư” thì các chi phí chìm
không được tính vào vốn đầu tư ban đầu của chủ đầu tư. Những khoản chi
xuất hiện trước khi có dự án và không thể thu hồi thì được gọi là chi
phí chìm. Chẳng hạn, 1 dự án đầu tư mở rộng để tăng sản lượng của hoạt
động sản xuất kinh doanh hiện tại. Dự án này có thể tận dụng năng lực
của 1 thiết bị ở 1 công đoạn sản xuất hiện không sử dụng hết công suất.
Nếu không có dự án thì thiết bị này vẫn tiếp tục hoạt động ở mức công
suất 50%. Có dự án, thiết bị này có thể hoạt động ở công suất 95%. Do
vậy, giá trị của thiết bị cũ này không được phân bổ cho dự án đầu tư mở
rộng khi thiết lập dòng tiền theo góc độ “chủ đầu tư” nhưng được tính
vào tổng vốn đầu tư khi xem xét từ góc độ “tổng vốn đầu tư”. Trong
trường hợp dự án đầu tư chỉ là 1 dự án thành phần, dự án nối tiếp của dự
án đã có trước, nghĩa là thiết bị đang hoạt động có công suất dư thừa
là có chủ ý đầu tư để phục vụ cho các dự án tiếp theo thì giá trị của
thiết bị này được tính vào khoản chi phí của dự án đầu tư mới và cần
phân tích tập hợp các dự án có đảm bảo tính khả thi về tài chính hay
không chú không phải chỉ riêng từng dự án đầu tư thành phần.
Để làm rõ việc xây dựng dòng tiền đầu tư trên 2 góc độ “tổng vốn đầu tư”
và “chủ đầu tư” bài viết lấy 1 ví dụ đơn giản để minh hoạ như sau. Giả
sử có 1 dự án với thời gian hoạt động là 1 năm, vốn đầu tư ban đầu tại
thời điểm dự án đi vào hoạt động là 10000 trong đó 40% được tài trợ bằng
vốn vay ngân hàng với lãi suất 10%/năm. Trong phần vốn đầu tư do chủ
đầu tư bỏ ra thì 20% vốn chủ đầu tư tính là do tận dụng công suất của
máy móc thiết bị đã có từ trước và máy móc thiết bị này vẫn phải hoạt
động nếu không có dự án. Dự án tạo ra doanh thu năm 1 là 14000, khoản
chi phí (bao gồm nguyên vật liệu chính, vật liệu phụ, năng lượng, tiền
lương và các khoản có liên quan tới lương, chi phí quản lý nhưng chưa kể
chi phí khấu hao và lãi vay) là 2000. Lãi vay và nợ gốc trả hết vào
cuối năm 1, khấu hao bằng với vốn đầu tư ban đầu và giả sử là không có
giá trị thanh lý. Thuế thu nhập doanh nghiệp là 30%. Tất cả các khoản
doanh thu và chi phí được thanh toán ngay. Ta có dòng tiền dự kiến được
lập trên góc độ “tổng vốn đầu tư” và góc độ “chủ đầu tư” theo phương
pháp gián tiếp như bảng sau.
Dòng tiền lập theo góc độ “tổng vốn đầu tư” này thể hiện tổng vốn đầu tư
ban đầu cần cho dự án hoạt động tài thời điểm 0 là 10000, lượng tiền
tại thời điểm 1 là 11120. Dòng tiền lập theo góc độ “chủ đầu tư”, theo
phương pháp gián tiếp được tính bằng cách lấy dòng tiền xác định trên
góc độ “tổng vốn đầu tư” cộng với vốn vay và trả gốc vay; và chi phí
chìm. Nếu chủ đầu tư không sử dụng các máy móc thiết bị hiện có vào dự
án này thì dòng tiền ở thời điểm 0 là -6000 và ở thời điểm 1 là 7120.
Nếu chủ đầu tư không có máy móc thiết bị hiện có dư thừa công suất và
không vay vốn ngân hàng thì tại thời điểm 0 chủ đầu tư bỏ toàn bộ vốn là
10000 và thu được 11120 vào thời điểm 1. Hai báo cáo dòng tiền dự kiến
minh hoạ ở ví dụ cho thấy các dự án tài trợ bằng vốn vay/có chi phí chìm
mang lại cho chủ đầu tư khả năng sinh lợi cao hơn các dự án mà chủ đầu
tư tài trợ hoàn toàn/không có chi phí chìm. Ví dụ này cho thấy các chủ
đầu tư có thể tận dụng được các tài sản hiện có, dư thừa mà không thu
hồi được sẽ mang lại cho chủ đầu tư hiệu quả tài chính cao hơn.

Hiện nay, trong các báo cáo nghiên cứu khả thi, báo cáo dòng tiền đều
lập theo phương pháp gián tiếp và ngầm giả định rằng doanh thu và chi
phí chính là các khoản thu và khoản chi (hay doanh thu và chi phí được
thanh toán ngay). Với việc ngầm giả định như vậy thì có ưu điểm là tính
toán không phức tạp, thời gian lập báo cáo dòng tiền nhanh. Tuy nhiên,
dòng tiền lập ra không được chính xác dẫn đến việc tính toán các chỉ
tiêu hiệu quả tài chính sai và đánh giá sai dự án. Thực tế này cần được
khắc phục nhằm tăng tính chính xác của các dòng tiền bằng cách căn cứ
lĩnh vực mà dự án hoạt động (nếu là lĩnh vực xây dựng thì mối quan hệ
giữa doanh thu và khoản thu, chi phí và khoản chi như thế nào) và vào
chính sách hoạt động của dự án (có dự án yêu cầu khách hàng được trả
chậm) để xây dựng báo cáo dòng tiền dự kiến của dự án. Nếu không khắc
phục được thực tế này thì có dự án đầu tư khả thi về mặt tài chính trên
giấy tờ nhưng đến khi hoạt động thì lỗ nặng, không hoàn trả vốn vay… nói
chung không có hiệu quả về mặt tài chính. Điều này có thể gây khó khăn
cho việc thực hiện dự án cũng như sự vận hành của dự án sau này.
Ngoài ra, phần lớn các báo cáo nghiên cứu khả thi chỉ mới xây dựng dòng
tiền trên góc độ “tổng vốn đầu tư” mà chưa đứng trên góc độ “chủ đầu
tư”. Do đó, dòng tiền trên góc độ “tổng vốn đầu tư” chỉ thể hiện sức
mạnh tài chính của tổng thể của dự án mà chưa nhìn thấy một cách rõ ràng
hiệu quả tài chính mang lại cho chủ đầu tư. Đối với chủ đầu tư, dòng
tiền được thiết lập trên góc độ “chủ đầu tư” cho thấy khoản chi phí phải
bỏ ra và lợi ích thực sự thu được khi tiến hành dự án. Do đó, chủ đầu
tư biết được hiệu quả tài chính mang lại cho chủ đầu tư, từ đó đưa ra
quyết định đầu tư đúng. Nếu thấy dự án có lợi, chủ đầu tư mới thuyết
phục các nhà tài trợ góp vốn cho dự án. Quyết định thực hiện dự án của
chủ đầu tư là điều kiện cần; quyết định của các nhà tài trợ vốn cho dự
án và của cơ quan thẩm định và cho phép dự án đi vào hoạt động là điều
kiện đủ để dự án có thể được triển khai. Do đó, người lập dự án nên xây
dựng dòng tiền trên góc độ “chủ đầu tư” bên cạnh việc xây dựng dòng tiền
trên góc độ “tổng vốn đầu tư”, tuy không cần trình bày trong báo cáo
nghiên cứu khả thi, để giúp chủ đầu tư hiểu rõ những lợi ích, chi phí và
hiệu quả tài chính mang lại cho chủ đầu tư khi có dự án so với khi
không có dự án. Trong thời gian tới, các cơ quan quản lý cần yêu cầu chủ
đầu tư thiết lập báo cáo dòng tiền dự kiến theo góc độ “chủ đầu tư”
trong phân tích tài chính dự án đầu tư. Nhờ đó, các cơ quan thẩm định dự
án có thể thấy rõ những lợi ích và chi phí mà chủ đầu tư và các bên
liên quan (các bên góp vốn, ngân hàng, các tổ chức tài chính…) được
hưởng và phải bỏ ra khi thực hiện dự án, xem dự án có góp phần thực hiện
mục tiêu phân phối hay không ?